Judicial Application of the Theory of Maslahah in Islamic Economic Cases in Indonesia

Mustapa Khamal Rokan, Chuzaimah Batubara, Zulham Zulham

Abstract


This study aims to explain the patterns of the maslahah theory's application in resolving Islamic economic legal disputes by judges in Indonesia. It employs a qualitative approach, relying on primary data collected through questionnaires and in-depth interviews. Questionnaires were distributed to judges of Religious Courts across various regions in Indonesia. At the same time, interviews were conducted directly at five Religious Courts—namely the Religious Courts of Medan, Bandung, Semarang, and Yogyakarta—as well as with a Justice of the Supreme Court. The findings reveal that judges' understanding and application of the maslahah theory in Islamic economic cases remain limited. In many judicial decisions, the standardized contracts used were not initially constructed based on maslahah principles, which subsequently influenced the legal considerations made by judges. The principle of prudence is also not yet fully integrated within the maslahah framework. The challenges to implementing maslahah include limited judicial comprehension of the concept, diverse educational backgrounds that shape varying interpretations, unclear regulations governing Islamic economic law, and low public awareness of the significance of maslahah in Islamic legal reasoning. The academic contribution of this research lies in its empirical mapping of the extent to which the maslahah theory is utilized in the practice of Islamic economic adjudication in Indonesia, along with its proposal of a normative framework to strengthen judicial capacity and reform Islamic economic procedural law based on maqāṣid al-sharī'ah. This study also fills a gap in the literature regarding the intersection between Islamic legal theory and contemporary judicial practice within Indonesia's national legal system


Keywords


Maslahah, Islamic Economic Law, Religious Courts, Maqāṣid al-Sharī'ah, Sharia Contract

Full Text:

PDF

References


Adila, Hafidah Ulya, Oyo Sunaryo Mukhlas, dan Ramdani Wahyu Sururie. “Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Berdasarkan Peraturan Undang-Undang.” Falah: Jurnal Hukum Ekonomi Syariah 6, no. 1 (31 Juli 2024): 26–35. https://doi.org/10.55510/fjhes.v6i1.248.

Alhadi, Muhammad Nurcholis. “Perkara Perbuatan Melawan Hukum Dalam Sengketa Ekonomi Syariah.” VERITAS 7, no. 2 (1 September 2021): 37–58. https://doi.org/10.34005/veritas.v7i2.1451.

Arbaina, Mik Imbah, dan Fadoilul Umam. “Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Dalam Kerangka Hukum Islam Dan Hukum Positif Di Indonesia.” Iqtishaduna: Jurnal Ilmiah Mahasiswa Hukum Ekonomi Syari’ah, 7 Januari 2024, 152–67. https://doi.org/10.24252/iqtishaduna.vi.44212.

Aryanti, Yosi. “Hubungan Tingkatan Maslahah Dalam Maqashid Al-Syari’ah (Maslahah Al-Dharuriyat, Al-Hajiyat, Al-Tahsiniyat) Dengan Al-Ahkam Al-Khamsah [The Relationship between Maslahah Levels in Maqashid Al-Syari’ah (Maslahah Al-Dharuriyat, Al-Hajiyat, Al-Tahsiniyat) With Al-Ahkam Al-Khamsah].” El-Rusyd : Jurnal Sekolah Tinggi Ilmu Tarbiyah STIT Ahlussunnah Bukittinggi 2, no. 2 (2017): 35–57.

Ayu, Kemala, dan Mawardi Mawardi. “Maslahah Dalam Ekonomi Syariah:” Indonesian Research Journal on Education 5, no. 1 (28 Desember 2024): 80–85. https://doi.org/10.31004/irje.v5i1.1868.

B, Renny Supriyatni, dan Andi Fariana. “Model Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Yang Efektif Dikaitkan Dengan Kompetensi Di Peradilan Agama Dalam Rangka Pertumbuhan Ekonomi Nasional.” Jurnal Jurisprudence 7, no. 1 (22 Juni 2017): 68–79. https://doi.org/10.23917/jurisprudence.v7i1.4361.

Dedi, Ibnu Rusydi, dan Nursyamsi. “Aplikasi Mashlahat Dalam Transaksi Ekonomi Syariah Kontemporer Di Indonesia Perspektif Legislasi.” Al-Afkar, Journal For Islamic Studies, 24 Oktober 2022, 190–206. https://doi.org/10.31943/afkarjournal.v5i4.351.

Fadel, Muhammad, Mukhtar Lutfi, Nasrullah Bin Sapa, dan Nurjannah. “Konsep Maslahah Pada Produk Perbankan Sharia Card.” Mutanaqishah: Journal of Islamic Banking 2, no. 2 (2022): 56–68. https://doi.org/10.54045/mutanaqishah.v2i2.377.

Fauzi, Achmad. “Urgensi Hukum Perikatan Islam Dalam Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah.” La_Riba 3, no. 1 (2009): 74–89. https://doi.org/10.20885/lariba.vol3.iss1.art6.

Ghali, Walid. "The Objectives of Islamic Law: The Promises and Challenges of the Maqāṣid al-Sharīʿa." 285 MJTILP Vol. 17 Iss. 1 2021 Manchester Journal of Transnational Islamic Law & Practice 17, no. 1 (2021).

Halim, Andri, dan Oyo Sunaryo Mukhlas. “Implementasi Prinsip Sederhana Dalam Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Di Indonesia.” Ekasakti Legal Science Journal 2, no. 1 (3 Februari 2025): 28–37. https://doi.org/10.60034/hc2n7e50.

Hariyanto, Erie. "Public Trust in the Religious Court to Handle Dispute of Sharia Economy." AHKAM : Jurnal Ilmu Syariah 22, no. 1 (30 Juni 2022). https://journal.uinjkt.ac.id/index.php/ahkam/article/view/26216.

Hayat, Rossy Ibnul, dan Sukardi Sukardi. “Analisis Pertimbangan Hakim Dalam Memutus Perkara Ekonomi Syariah Terkait Wanprestasi.” Khatulistiwa Law Review 1, no. 2 (8 November 2020): 163–81. https://doi.org/10.24260/klr.v1i2.72.

Helaluddin, dan Hengki Wijaya. Analisis Data Kualitatif: Sebuah Tinjauan Teori & Praktik. Sekolah Tinggi Theologia Jaffray, 2019.

Hidayat, Dudung. “Implementasi Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah menurut Perma No. 1 Tahun 2016 pada Lingkungan Peradilan Agama.” Jurnal Syntax Transformation 3, no. 11 (November 28 2022): 1508–24. https://doi.org/10.46799/jst.v3i11.647.

Iqbalwa, Maulana. "Practice Brokerage Services for the Sale and Purchase of Coffee from the Perspective of Syari'ah Economics." NUSANTARA: Journal Of Law Studies 1, no. 1 (16 Desember 2022): 65–76.

Iskandar, Iskandar, Ilhaamie Abdul Ghani Azmi, dan Azian Madun. “Pemahaman Nasabah Bank Muamalat Indonesia Banda Aceh Terhadap Akad Mudharabah.” Share: Jurnal Ekonomi dan Keuangan Islam 1, no. 2 (31 Desember 2012): 163–74. https://doi.org/10.22373/share.v1i2.723.

Jafar, Wahyu Abdul. “Eksistensi Nasikh Mansukh Dalam Istinbat Al-Ahkam [The Existence of Nasikh Mansukh in Istinbat Al-Ahkam].” JURNAL ILMIAH MIZANI: Wacana Hukum, Ekonomi, Dan Keagamaan 3, no. 2 (29 Desember 2019). https://doi.org/10.29300/mzn.v3i2.1033.

———. “Kerangka Istinbath Maslahah Mursalah Sebagai Alternatif Problem Solving Dalam Hukum Islam [Istinbath Maslahah Mursalah Framework as an Alternative Problem Solving in Islamic Law].” Istinbath : Jurnal Hukum 13, no. 1 (26 April 2016): 89–108.

Karmuji. “Kesiapan Peradilan Agama Dalam Sengketa Ekonomi Syariah.” Ummul Qura Jurnal Institut Pesantren Sunan Drajat (INSUD) Lamongan 13, no. 1 (1 Maret 2019): 82–94. https://doi.org/10.55352/uq.v13i1.410.

Khairudin. "The Practice of Buying and Selling Black Market Goods on The Perspective of Islamic Economic Law." NUSANTARA: Journal Of Law Studies 1, no. 1 (2022): 77–85.

Lestari, Rahmi Puji, dan Hendra Riofita. “Strategi Dan Analisis Sdm Di Bank Muamalah.” Jurnal Pendidikan Tambusai 8, no. 3 (November 30 2024): 4608–16. https://doi.org/10.31004/jptam.v8i3.22830.

Maksum, Muhammad. "Implementation of Al-Ghazali Maslahah Concept In Islamic Economic Activities." SALAM: Jurnal Sosial Dan Budaya Syar-i 9, no. 2 (17 Februari 2022): 481–90. https://doi.org/10.15408/sjsbs.v9i2.24825.

Mohammad, Sultan Antus Nasruddin, dan Olla Triana Agilga. “Analisis Merger Bank Syariah Indonesia (BSI) Dengan Pendekatan Maslahah Mursalah.” Tasyri' : Journal of Islamic Law 1, no. 2 (10 Juli 2022): 319–50. https://doi.org/10.53038/tsyr.v1i2.38.

Mushthofa, Abd Halim. “APLIKASI TEORI MASLAHAH DALAM PRODUK PENGADILAN AGAMA (Kajian Kritis Terhadap Beberapa Keputusan Pengadilan Agama).” Tribakti: Jurnal Pemikiran Keislaman 27, no. 1 (5 Januari 2016): 131 ~ 149-131 ~ 149. https://doi.org/10.33367/tribakti.v27i1.262.

Nurhayati, Nurhayati. “Penyelesaian Sengketa Dalam Hukum Ekonomi Islam.” Jurnal Hukum Ekonomi Syariah 3, no. 1 (20 Juni 2019): 01–11. https://doi.org/10.26618/j-hes.v3i1.2118.

Pratama, Abdul Hakim, Hasbir Paserangi, Adi Nurhani Mufrih, Abdul Halim Talli, dan Mohd Al Adib bin Samuri. "The Position of Choice of Forum and Alternative Dispute Resolution Principles in Contemporary Sharia-Based Property Dispute." MILRev: Metro Islamic Law Review 4, no. 1 (April 30 2025): 184–207. https://doi.org/10.32332/milrev.v4i1.10140.

Pratiwi, Putri Hadiyanti, Asiska Nur Abidah, dan Nur Afifah. “Analisis Pembiayaan UMKM Dan Pembiayaan Bermasalah Pada Bank Muamalat Indonesia.” Jurnal Arastirma 4, no. 2 (1 Agustus 2024): 374–84. https://doi.org/10.32493/jaras.v4i2.36866.

Rafki, Muhammad, dan Neni Vesna Madjid. “Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Di Pengadilan Agama Padang Kelas IA.” Ekasakti Legal Science Journal 1, no. 4 (31 Oktober 2024): 355–62. https://doi.org/10.60034/b95ncw96.

Ratna, Ratna, dan Neni Hardiati. “Aplikasi Maslahah Mursalah Dalam Perekonomian Islam Serta Relevansinya Dalam Penetapan Hukum Islam.” Socius: Jurnal Penelitian Ilmu-Ilmu Sosial 1, no. 11 (27 Juni 2024). https://doi.org/10.5281/zenodo.12570632.

Riskia, Meta. “Implementation Of Mudharabah Financing On Baitul Maal According Majlis Ulama Indonesia.” Nusantara Economy 1, no. 1 (9 Desember 2022): 1–13.

Rosyadi, Imron. “Pemikiran Asy-Syâtibî Tentang Maslahah Mursalah [Ash-Syâtibî’s Thoughts About Maslahah Mursalah].” Profetika: Jurnal Studi Islam 14, no. 1 (9 Juni 2016): 78–89. https://doi.org/10.23917/profetika.v14i1.2009.

Santoso, Ivan Rahmat, Niswatin Niswatin, dan Agil Bahsoan. “Analisis Akad Pembiayaan Pemilikan Rumah Di Bank Syariah: Pendekatan Parameter Maslahah.” Jurnal Ilmiah Ekonomi Islam 9, no. 1 (21 Februari 2023): 87–95. https://doi.org/10.29040/jiei.v9i1.7138.

Saputera, Abdur Rahman Adi. “Dilematika Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Dan Refleksi Hukum Islam Bagi Non Muslim Yang Bersengketa.” Iqtishaduna: Jurnal Ilmiah Mahasiswa Hukum Ekonomi Syari’ah, 5 April 2021, 173–83. https://doi.org/10.24252/iqtishaduna.v2i2.15630.

———. “Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Di Indonesia.” Nizham Journal of Islamic Studies 7, no. 01 (12 Juli 2019): 131–48.

Sulhan, Muhammad, Heri Pratikto, Imam Mukhlis, Puji Handayati, dan Muhammad Irfanul Hakim Zain. "Financial Behavior Dynamics of MSME Actors: A Contemporary Islamic Financial Management Study on Literacy, Attitude, Intention, Personality, and Legal Aspects." MILRev: Metro Islamic Law Review 4, no. 1 (April 30 2025): 129–55. https://doi.org/10.32332/milrev.v4i1.10075.

Susanto, Muhammad Hajir, Fattah Nuur Muizz, dan Muhammad Habibi Miftakhul Marwa. “Penerapan Alternatif Penyelesaian Sengketa Wanprestasi Atas Premi Pemegang Polis Di PT. Asuransi Jasindo Yogyakarta.” Borobudur Law Review 3, no. 2 (16 Agustus 2021): 84–98. https://doi.org/10.31603/burrev.5253.

Umam, Ahmad Khotibul. “Hukum Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Di Indonesia.” Risalah, Jurnal Pendidikan Dan Studi Islam 3, no. 1 (2106): 1–15. https://doi.org/10.31943/jurnal_risalah.v3i1.21.

Umar, M. Hasbi, Muhammad Muhammad, dan Warfian Saputra. “Penerapan Mashlahah Mursalah Sebagai Pertimbangan Hakim Dalam Memutus Perkara Di Pengadilan Agama.” Wajah Hukum 4, no. 2 (19 Oktober 2020): 303–10. https://doi.org/10.33087/wjh.v4i2.228.

Yasin, Mohamad Nur. “Argumen Eksistensi Bank Muamalat Di Indonesia Sebagai Perbankan Syariah.” De Jure: Jurnal Hukum Dan Syar’iah 2, no. 1 (1 Juni 2010). https://doi.org/10.18860/j-fsh.v2i1.48.

Yunimar, Yunimar. “Penyelesaian Sengketa Ekonomi Adat Minang: Perspektif Hukum Ekonomi Syariah.” Saqifah: Jurnal Hukum Ekonomi Syariah 8, no. 2 (2023): 63–72.

Yunita, Ani. “Efektifitas Penyelesaian Sengketa Ekonomi Syariah Melalui Badan Arbitrase Syariah Nasional Daerah Istimewa Yogyakarta.” Jurnal Hukum Progresif 9, no. 1 (30 April 2021): 25–36. https://doi.org/10.14710/jhp.9.1.25-36.

Zubaidi, Zaiyad. “Maslahah Dalam Putusan Hakim Mahkamah Syar`iyah Di Aceh Tentang Perkara Harta Bersama.” El-Usrah: Jurnal Hukum Keluarga 4, no. 1 (30 Juni 2021): 198–215. https://doi.org/10.22373/ujhk.v4i1.10080.




DOI: http://dx.doi.org/10.29300/mzn.v12i1.7786

Refbacks

  • There are currently no refbacks.


Copyright (c) 2025 Mustapa Khamal Rokan, Chuzaimah Batubara, Zulham Zulham

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.

Indexing by:

Scopus Indexed


Jurnal Ilmiah Mizani is published by the Faculty of Sharia at Fatamawati Sukarno State Islamic University Bengkulu, Indonesia, and distributed under the permission of Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License..

__________________________________________________

JURNAL ILMIAH MIZANI: WACANA HUKUM, EKONOMI DAN KEAGAMAAN
State Islamic University of Fatmawati Sukarno Bengkulu, Indonesia

Address: Address: Raden Fatah Street, Pagar Dewa, Bengkulu City 38211
Bengkulu, Sumatera, Indonesia